Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, ya da kısaca Ermenistan SSC, Sovyetler Birliğini oluşturan Sovyet cumhuriyetlerinden biriydi. Aralık 1920'de Kızıl Ordu'nun Erivan'a girmesiyle kuruldu ve varlığı 1991'e kadar sürdü. Bu dönemden önce bağımsız Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti bazen "Birinci Ermeni Cumhuriyeti" olarak adlandırıldığı için Ermenistan SSC, bazen "İkinci Ermeni Cumhuriyeti" olarak adlandırılır.
Sovyet idaresi boyunca Ermenistan SSC, bir tarım ülkesi olmaktan çıkıp önemli bir sanayi ülkesine dönüştü. Ayrıca Ermeni diasporasının Ermenistan SSC'sine büyük ölçekli göçü nedeniyle nüfus arttı. Nitekim nüfus 1926'da yaklaşık 880.000 iken 1989'da yaklaşık 3.3 milyona, neredeyse dört katına çıktı.
23 Ağustos 1990'da Ermenistan Bağımsızlık Bildirgesi kabul edildi. 1991'de ise 1991 Ermenistan Bağımsızlık Referandumu yapıldı ve Ermenistan'ın bağımsızlığı doğrulandı. Bu dönemde Ermenistan SSC ise sona erdi. 1995'te de Ermenistan Anayasası kabul edildi.
Ermenistan bir Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olmadan önce Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti, Taşnagsütün tarafından yönetiliyordu. Fakat 29 Kasım 1920 tarihinde Kızıl Ordu, Erivan'a girdi ve Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti son buldu. 2 Aralık 1920'de ise Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Ermeni diasporası bu konuda Sovyetler Birliği'ne bağlı olmak istemeyen, milliyetçi Taşnagsütün'ün destekçileri; diğer tarafta ise Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasını öneren, destekleyen ve buna olumlu yaklaşan Ermeni Hayırseverler Genel Birliği üyeleri olarak ikiye ayrıldı.1
1828'de imzalanan Türkmençay Antlaşması ile Ekim Devrimi'ne kadar Rusya Ermenistanı, Rus İmparatorluğu'na bağlıydı ve Rusya Ermenistanı sadece Erivan Guberniyası sınırları ile sınırlıydı. Ekim Devrimi'nden sonra Sovyetler Birliği'nin kurucusu olan Vladimir Lenin, Rus İmparatorluğu'nda bulunan azınlıklara kendi kaderini tayin hakkı vereceğini açıkladı. İmparatorluk çöktükten sonra, 1918'in Mayıs'ında Ermenistan ve onun komşuları olan Azerbaycan ve Gürcistan, Ruslardan bağımsızlıklarını ilan ederek kendi devletlerini kurdular.2 Sonrasında ise Ermeni Kırımı ve Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi sonucu Ermeni nüfusu fazlasıyla düştü ve Batı Ermenistan, Türk yönetimine girdi.
Türkiye ve Kafkasya'da yeni kurulan Sovyet Cumhuriyetleri Kars Antlaşmasını imzaladı, bu anlaşmayla Türkiye; günümüzdeki Kars, Iğdır ve Ardahan'a denk gelen Kars bölgesi karşılığında Batum ve Gürcistan'daki haklarından vazgeçti. Ayrıca antik kent olan Ani ve Ermenilerin kültürel bir simgesi olan Ağrı Dağı da bu antlaşmaya göre Türkiye'ye verildi ve o zamanlarda Uluslar Halk Komiserliği'nde görev yapan Josef Stalin; Nahçıvan, Zengezur ve Dağlık Karabağ bölgelerini Bolşeviklerin 1920'de buraları Ermenistan'a vadetmesine rağmen sekiz aylık de facto Azeri yönetiminin ardından resmen Azerbaycan'a verdi.34 Ermenistan SSC, 12 Mart 1922'den 5 Aralık 1936'ya kadar Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak kaldı.
Sarkis Kasyan ve Avis Nuricanyan gibi genç ve militan komünistlerin başkanlığını yaptığı Ermenistan Devrimci Komitesinin (Revkom) getirdiği politikalar, sert bir şekilde uygulandı ve ülkenin olumsuz koşulları dikkate alınmadı. Cumhuriyet yönetimi ve sivillerin yıllarca süren çatışma ve iç çekişmelerinden sonra, ülkede genel bir yorgunluk gerçekleşti.5 Hatta Büyük Temizlik sırasında ölecek olan Ermeni tarihçi Bagrat Boryan, bu konu hakkında şu sözleri dile getirdi:
Şubat 1921’de, Yerel Çeka kuvvetlerinin bu denli istekleri ve terör saldırıları sonucunda Ermeniler, cumhuriyetin eski liderleri öncülüğünde ayaklandı ve Erivan’daki komünistleri kısa bir süreliğine yönetimden indirdiler. Bu sırada Gürcistan’da harekâtta olan Kızıl Ordu, ayaklanmayı bastırmak ve ayaklananların liderlerini Ermenistan’dan uzaklaştırmak için geri döndü.6
halkının bu Sovyetleşmeye karşı olmasının sebebi bu sert uygulamalar olduğu düşünüldü ve Ermenistan'a devlet adamı olarak Ermenilerin gözüne girebilecek ve daha uygun politikalar yürütebilecek olan Aleksandr Myasnikyan atandı. Ardından Yeni Ekonomi Politikası (NEP) ile beraber Ermeniler, görece bir şekilde istikrar dönemine girdi. Bu dönemde Ermeniler merkezi hükümetten ilaç, erzak gibi şeylere ilaveten birçok şey alabildi. Sonrasında ise geniş çaplı bir eğitim reformu gerçekleştirildi.7
Stalin hükümeti, Ermeni Kırımı ve Rus İmparatorluğu'nun yürüttüğü Ruslaştırma politikaları nedeniyle zaten zayıflamış olan Ermeni Kilisesi'nin gücünü daha da kısıtlamak için birkaç önlem aldı.8 1920'lerde kilisenin özel mülkiyeti haczedildi ve rahipler taciz edildi. Ermeni Kilisesi'ne yapılan bu muameleler, 1929'da iyice hızlandı. Ancak sonraki yıllarda ülke, Ermeni diasporası ile ilişkilerini geliştirmek istediği için bu uygulamaları hafifletti.9 1932'de Horen Muradpekyan, I. Horen olarak Tüm Ermeniler Katolikosu oldu. Bunlara karşın Sovyetler, 1930'larda kiliseyi baskılamaya tekrar başladı.10 1938 yılında Büyük Temizlik sırasında I. Horen, Eçmiyazin'de öldürüldü. I. Horen'in ölümü 4 Ağustos 1938'de Eçmiyazin Katolikosluğu'nun kapatılmasına yol açtı. Fakat kilise, yapılan her şeye rağmen varlığını gizlice sürdürmeye devam etti.11
Eylül 1937'de Stalin, büyük ölçüde Eski Bolşeviklerden oluşan Ermenistan Komünist Partisi'nin (CPA) tasfiyesini denetlemek üzere Anastas Mikoyan'ı Georgi Malenkov ve Lavrenti Beriya ile birlikte 300 ismin yer aldığı listesiyle Erivan'a gönderdi. Vagarşak Ter-Vaganyan ve Ağhasi Hancıyan gibi Ermeni komünistler, Moskova Davaları'nın birinci aşamasında sanık olarak idam edildi. Mikoyan, Ermenistan'a düzenlediği bir gezi sırasında idam edilenlerden birini kurtarmaya çalışsa da bu girişim başarısız oldu. Bu kişi, CPA'ya yaptığı bir konuşma sırasında Lavrenti Beriya tarafından tutuklanmıştı. Bu sırada binden fazla kişi tutuklandı ve Ermenistan Politbürosu'nun dokuz üyesinden yedisi görevden alındı.12 Bir araştırmaya göre, 1937-38 yıllarında tam 4530 kişi idam edildi. Bu 4530 kişinin birçoğu antisovyetizm, karşı devrimcilik, Taşnak partisine üye olmaktan ve Troçkizm düşüncesini benimsemekten dolayı suçlanmıştı.1314
Sovyetler Birliği'nin Stalin döneminde, diğer azınlıklarda da olduğu gibi on binlerce Ermeni idam edildi veya sınır dışı edildi. 1936'da Beriya ve Stalin, Gürcistan'a karşı yapacakları ilhakta haklı çıkmak için Ermeni nüfusunu 700.000'in altına indirmek istediler.15 Bu amaç doğrultusunda birçok Ermeni'yi zorla Sibirya'ya tehcir etmeye çalıştılar. Beriya, partisinin halk üzerinde siyasi olarak kontrolünü güçlendirmek ve milliyetçilik düşüncelerini bastırmak için polis şiddeti uyguladı. Yazar Axel Bakunts ve ünlü şair Yeğişe Çarents gibi birçok yazar, sanatçı, bilim insanı ve siyasi lider idam edildi veya sürgün edildi. Ayrıca 1944'te yaklaşık 200.000 Hemşinli, Kazakistan ve Özbekistan'a sürüldü.16
Ermenistan, II. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen Büyük Vatanseverlik Savaşı'nın getirdiği ülke içi olumsuz etkilerden kurtulmayı başardı. Wehrmacht Azerbaycan'da bulunan petrol sahalarını ele geçirmek için Güney Kafkasya'ya doğru ilerlemeyi düşünüyordu fakat hiçbir zaman Güney Kafkasya'ya ulaşamadı. Ermenistan savaş sırasında erzak, insan gücü ve savaş malzemelerini karşılamada önemli bir rol oynadı. Büyük Vatanseverlik Savaşı'nda tam olarak 300.000-500.000 Ermeni savaştı ve neredeyse yarısından fazlası öldü.1718 Hayatta kalanlara ise Sovyetler Birliği'nin en yüksek dereceli onur madalyası olan "Sovyetler Birliği Kahramanı" verildi.19 Savaş sonucunda altmıştan fazla Ermeni, komutan rütbesine yükseldi ve bu 60 kişiden dördü Sovyetler Birliği Mareşali rütbesine yükseldi. Sovyetler Birliği Mareşali rütbesine yükselenler: İvan Bagramyan (Ayrıca Slav olmayıp cephe komutanlığı yapan ilk Sovyet komutanıdır), İvan İsakov, Hamazasp Babacanyan ve Sergei Hudyakov'dan oluşuyordu.20
Sovyet hükümeti, savaş sırasında halktan biraz daha destek almak için milliyetçiliği kullandı. Ermeni yazar Derenik Demirciyan'ın yazdığı Vardanank gibi romanlar çoğaltıldı, Davit Bek (1944) gibi filmler çekildi. Ayrıca savaş sırasında Stalin, dine yönelik kısıtlamaları kaldırdı.21 Bununla birlikte piskopos Kevork, VI. Kevork olarak Tüm Ermeniler Katolikosu oldu ve Eçmiyazin'de ikamet etmesine izin verildi.2223
II. Dünya Savaşı'nın sonuna doğru hem cumhuriyetteki hem de diasporadaki (Ermeni Komünist Partisi Birinci Sekreteri Grigor Harutyunyan dâhil) birçok Ermeni, Ermenistan'ın Kars Antlaşması ile Türkiye'ye verdiği Kars, Iğdır ve Ardahan illerini geri alma konusunu yeniden gözden geçirmesi için Stalin ile görüşmeler gerçekleştirdi.24 Sovyetler Birliği Dış İşleri Bakanı Vyaçeslav Molotov, Ermenilerin ileri sürdüğü bu iddialar hakkında diğer müttefik liderlerle de görüştü.
Ermenistan'ın II. Dünya Savaşı'nda ağır kayıplar vermesi sebebiyle Stalin, Ermeni diasporasının ülkelerine gelebilmelerine izin verdi. Ermenistan'a geri dönen diaspora, Ermenistan'ın nüfusunu canlandırdı ve işgücü arttı. Kıbrıs, Fransa, Yunanistan, Irak, Lübnan ve Suriye gibi ülkelerde yaşayan Ermeniler, genellikle Ermeni Kırımı'nda sağ kalanlardan ya da sağ kalanların torunlarından oluşuyordu. Sovyetler Birliği, bu ülkelerde yaşayan Ermenilere anavatanlarına dönebileceklerini ve masraflarının karşılanacağını belirtti. Bu açıklamalardan sonra tahminen 150.000 Ermeni, 1946 ve 1948'de Ermenistan'a göç etti. Göç eden Ermeniler Erivan, Vanadzor ve Gümrü gibi şehirlere yerleşti.2526
Anavatanlarına geri dönen göçmen Ermeniler, cumhuriyette yaşayan mevcut Ermeniler tarafından soğuk karşılandı. Göçmenler, cumhuriyette konuşulan Doğu Ermenicesinin aksine Batı Ermenicesi konuşmaya başladılar. Cumhuriyette yaşayan mevcut Ermeniler, göçmenlere aghbars (kardeşler) diye hitap etmeye başladı. Fakat göçmenler genel olarak farklı bir şive ile konuştukları için bir süre sonra mevcut Ermeniler tarafından aşağılanmaya başladılar.27
Stalin'in ölümünden sonra gerçekleşen iktidar çekişmesini Nikita Kruşçev kazandı ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin yeni genel sekreteri oldu.28
Kruşçev, Lavrenti Beriya'yı kurşuna dizerek infaz etti. Tam bu sırada Suren Tovmasyan, Ermenistan Komünist Partisi'nin başına geçti ve 1960'a kadar partinin başında kaldı. Tovmasyan, tutucu bir anlayışa sahip olduğu için Ermenistan'da siyasi olarak pek değişiklik yaşanmadı. Kruşçev, Sibirya'daki çalışma kamplarına sürülmüş olan Ermeni göçmenlerini salıverdi ve Raffi'nin eserlerinin yeniden basılmasına izin verdi.29 Stalin'in naaşı, Lenin'in Mozolesi'nden kaldırıldı. Stalin'in Erivan'daki dev boyuttaki heykeli yıkıldı ve yerine Ermenistan Ana heykeli dikildi.30 Ermeni Diasporası ile ilişkiler yeniden canlandı ve yurt dışından gelen Ermeniler cumhuriyeti daha sık ziyaret etmeye başladılar.
Bu Kruşçev döneminde Mikoyan Gureviç şirketinin sahibi olan Artyom Mikoyan, Spartacus ve Gayaneh gibi yazdığı baleler ile tanınan Aram Haçaturyan, astrofizikçi ve astronom Viktor Ambartsumyan; ayrıyeten Paruyr Sevak, Sero Hanzadyan, Hovhannes Şiraz ve Silva Kaputikyan gibi birçok başarılı Ermeni öne çıktı. Nitekim bu dönemde Ermenistan hem kültürel hem de ekonomik olarak bir intibah yaşadı.
Leonid Brejnev, 1964'de iktidara gelince genel olarak Kruşçev'in yaptığı reformların tam tersini gerçekleştirdi. Brejnev döneminde Sovyetler Birliği, duraklama dönemine girdi ve Sovyetler Birliği'nde üretilen ürünlerin hem kalitesinde hem de miktarında düşüş görüldü. Ermenistan, 1988'de Spitak'ta gerçekleşen depremle birlikte bu politikalardan oldukça etkilendi. Yeni konutların yapımı için özel olarak ayırtılmış olan çimento ve beton gibi malzemeler başka alanlarda kullanılmıştı. Bununla birlikte rüşvet ve dikkatsizlik gibi faktörler, yeni inşa edilen konutların hem kalitesiz, hem de çok zayıf bir şekilde inşa edilmesine neden oldu. Zaten deprem sırasında yıkılan binaların çoğu Brejnev döneminde inşa edilmişti. Ne gariptir ki, eski binalar depreme yeni binalardan çok daha iyi bir şekilde dayandı.31
Ayrıca 1965 Erivan gösterileri düzenlendi ve Erivan'da bulunan Tsitsernakaberd tepesine Ermeni Soykırımı Anıt Kompleksi inşa edildi.32
Mihail Gorbaçov'un 1980'lerde uygulamaya soktuğu Glasnost ve Perestroyka politikaları, Ermenilerin Sovyetler Birliği'nde daha iyi koşullar altında yaşamasını sağladı. Ayrıca Stalin tarafından Kazakistan'a sürülmüş olan Hemşinliler, Ermenistan'a geri dönebilmek için hükümete dilekçe vermeye başladı. Bu dilekçeler, Müslüman Hemşinliler ile Hristiyan Hemşinliler arasında silahlı çatışma çıkabileceği sebebiyle reddedildi.33
Bolşevikler tarafından Ermenilere vadedilen ve sonrasında Azerbaycan'a verilen Dağlık Karabağ bölgesinin Ermenistan'a verilmesi için Ermeniler, bir dizi hareket başlattı. Bu dönemde Ermenilerin çoğu, bölgenin "Azerileştirilebileceği" konusunda endişelerini dile getirdi.34 20 Şubat 1988'de Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nda Ermenistan ile birleşip birleşilmemesine karar vermek için oylama yapıldı.35 Ayrıyeten Erivan'da Karabağ Ermenileri için destek gösterileri düzenlendi. Azeri yetkililer, bunlara karşı çıkmak istedi. Ancak bu istekler zamanla pogroma dönüştü. Bir süre sonra Ermeniler ile Azeriler arasında bir etnik ayaklanma patlak verdi. Bu, Karabağ'ın Ermenistan ile birleşmesini engelledi. Karabağ'ın Ermenistan ile birleşmesi için Gorbaçov'a ve Moskova'daki üst düzey liderlere tekrar dilekçe yazıldı. Ancak dilekçe, 1988 baharında reddedildi. O zamana kadar Gorbaçov, Ermeniler tarafından destek görse de Gorbaçov'un Karabağ konusundaki tutumundan dolayı Ermeniler'in Gorbaçov'a desteği azaldı.36
Merkezi hükümet ile yerel yönetim arasındaki gerginlik, Sovyetler Birliği'nin son yıllarında bayağı arttı. 5 Mayıs 1990'da, Sovyetler Birliği'nden ayrı olarak Ermenistan Silahlı Kuvvetleri (NAA) kuruldu. Ardından Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluşunun yıl dönümü olan 28 Mayıs'ta bir kutlama yapılması planlandı. Fakat 27 Mayıs'ta NAA ile Erivan'da üslenmiş olan MVD arasında tren istasyonunda bir çatışma çıktı ve çatışma 5 Ermeni'nin ölümüyle sonuçlandı. Çatışmaya tanık olanlar, MVD'nin çatışma esnasında haddinden fazla bir şekilde güç kullandığını ve çatışmayı MVD'nin başlattığını söyledi.37 Sovetaşen'de (şimdiki adı Nubaraşen) tekrar Ermeni milisleri ile MVD arasında çatışma çıkınca ve burada 27 kişi ölünce 28 Mayıs kutlamaları süresiz olarak iptal edildi.38
23 Ağustos 1990'da Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Ermenistan Bağımsızlık Bildirgesi'ni kabul etti.3940 Bildirge, Ermenistan toprakları içinde yalnızca Ermenistan Cumhuriyeti Anayasası'nın yürürlükte olduğunu içeriyordu. Ermenistan'ın Sovyetler Birliği'nden ayrılmasının başlıca nedenleri; Sovyetler Birliği'nin Karabağ konusundaki uzlaşmazlığı, depremzedelere yardım çalışmalarının yanlış yönetilmesi ve Sovyet ekonomisinin bazı eksiklikleri idi.
17 Mart 1991'de Ermenistan; Baltık ülkeleri, Gürcistan ve Moldova ile birlikte Sovyetler Birliği'nin korunması için yapılmış olan 1991 Sovyetler Birliği referandumu'nu boykot etti.41
1991 Sovyetler Birliği darbe girişiminin başarısız olmasının ardından 1991 Ermenistan Bağımsızlık Referandumu yapıldı ve Ermenistan'ın bağımsızlığı doğrulandı.42 Ermenistan'ın bağımsızlık ilanından sonra onu tanıyan ilk ülke Yunanistan oldu.43 Bununla birlikte, Ermeniler ile Azeriler arasındaki gerilim bu dönemlerde gitgide arttı ve Birinci Dağlık Karabağ Savaşı patlak verdi. Savaştan sonra 1994'te yapılan ateşkese rağmen Dağlık Karabağ sorunu halen tam olarak çözülememiştir.
26 Aralık 1991'de Sovyetler Birliği'nin tamamen dağılmasıyla Ermenistan bağımsız bir ülke oldu. 5 Temmuz 1995'te Ermenistan Anayasası kabul edildi.
Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki hükûmet yapısı diğer Sovyet cumhuriyetlerininkiyle aynıydı. Cumhuriyetin en yüksek siyasi organı, cumhuriyetin en yüksek yargı organı olan yüksek mahkemeyi de içeren Ermeni Yüksek Sovyeti idi. Yüksek Sovyet üyeleri beş yıl süreyle görev yaparken, bölge milletvekilleri iki buçuk yıl görev yapıyordu. Tüm üyelerin Komünist Parti üyesi olmaları zorunluydu ve oturumlar Erivan'daki Yüksek Sovyet binasında yapıldı.
Bağımsızlıktan sonra ve 1995 Anayasası'nın kabulünden önce Ermenistan Cumhuriyeti, yarı başkanlık sistemli temsilî demokratik bir cumhuriyet olarak yönetildi. Çok partili bir sisteme sahip olan Ermenistan Cumhuriyeti'nde devletin başı cumhurbaşkanıydı. Ülkedeki yürütme erki, hükûmete aitken yasama erki ise hem hükümete hem de parlamentoya aitti. Tek kamaralı parlamenter sistemdeki parlamento, 1995'te Ulusal Meclis'in kuruluşuna kadar Ermenistan Yüksek Konseyi olmaya devam etti.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla birlikte Sovyet yetkilileri, Sovyetler Birliği'nin bütünlüğünü güçlendirmek için toplumdaki milliyetçilik ve din gibi belirli unsurları tamamen veya kısmen ortadan kaldırmak için çalıştılar. Sovyetler Birliği'nin erken döneminde Ermeniler; Ruslar, Ukraynalılar, Belaruslular, Gürcüler, Almanlar ve Yahudilerle birlikte resmî olarak "geri halklar" olarak nitelendirilen ve bu halkların kültürel olarak terakki etmeleri adına belirli ayrıcalıklara sahip olan Azeriler, Bulgarlar, Hanlar, Kazaklar, Koreliler, Kürtler ve Rumların da dâhil olduğu 97 halkın aksine "ileri" halklar olarak kabul edildiler.4445 Kafkasya ve spesifik olarak Ermeni uygarlığı, gerek Sovyet akademisyenlerince gerekse Sovyet ders kitaplarında Sovyetler Birliği topraklarında yer alan en eski uygarlık olarak kabul edildi.46 İlk başta Ermenistan, Lenin hükümetinin ortaya koyduğu politikalardan önemli ölçüde etkilenmedi. Lenin, Sovyetler Birliği'nin erken döneminde SSC'lerde korenizatsiya yani "yerlileştirme" politikasını teşvik etti. Bu politika esasen Sovyetler Birliği'nin farklı milliyetlerini "kendi cumhuriyetlerini yönetmeye", anadilde okullar, gazeteler ve tiyatrolar kurmaya çağırdı.47 Ermenistan'da Sovyet hükümeti, elli yaşına kadar okuma yazma bilmeyen tüm vatandaşların okula gitmesine ve cumhuriyetin resmi dili olarak kabul edilen Ermenice okumayı öğrenmesine karar verdi. Ermenice gazetelerin (Sovetakan Hayastan), dergilerin (Garun) ve mecuaların (Sovetakan Grakanutyun, Patma-Banasirakan Handes) sayısı arttı. 1921'de Eçmiyazin'de bir kültür ve tarih enstitüsü kuruldu. Erivan'da bir opera ve bir tiyatro, 1930'larda kuruldu. Antik el yazmalarını barındıran Matenadaran, 1959'da inşa edildi. Arşivdeki tarihsel araştırmalar, Sovyet akademisyen kadrosu tarafından hazırlandı ve sanat ve edebiyat alanlarındaki popüler eserler, hepsi "şeklen ulusal, içerik olarka sosyalist" eserler yaratma ilkesine bağlı olan Martiros Saryan, Avetik İsahakyan ve Yeğişe Çarents tarafından üretildi. İlk Ermeni film stüdyosu Armenkino, 1925'te her ikisi de Hamo Bek-Nazarov tarafından yönetilen kurgu filmi Namus ve sesli film Pepo'yu yayınladı.48 Sovyetler Birliği'ndeki diğer tüm cumhuriyetler gibi Ermenistan'ın da kendi bayrağı ve arması vardı. Nikita Kruşçev'in belirttiğine göre, 1950'lerde Türkiye'nin Ermeniler için derin bir sembolik öneme sahip olan ancak Türk topraklarında bulunan Ağrı Dağı'nın Ermenistan armasına eklenmesine itiraz etmesi, Sovyetler Birliği ile Türkiye Cumhuriyeti arasında bir anlaşmazlık kaynağı haline geldi. Türkiye'nin iddialarına göre armadaki Ağrı Dağı tasviri, Sovyetler'in Türkiye'nin doğu bölgesindeki hak iddialarını temsil etmekteydi. Buna karşın Kruşçev'in Türkiye'ye yanıtı, "Neden bayrağınızda ay tasviri var? Sonuçta değil ay, ayın yarısı bile Türkiye'ye ait değil. Yoksa tüm evreni mi ele geçirmek istiyorsunuz?" oldu.49 Bunun ardından Türkiye, olayı kapattı.50
Ermenistan SSC, bir Sovyet cumhuriyeti olarak, uluslararası alanda Birleşmiş Milletler tarafından Sovyetler Birliği'nin bir parçası olarak tanınıyordu. Ermeni Norair Sisakyan, 1964'te oy birliğiyle UNESCO Genel Konferansı'nın 21. oturumuna başkan seçildi. Sovyetler Birliği aynı zamanda Varşova Paktı, Uluslararası Olimpiyat Komitesi ve Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyinin de üyesiyken Ermenistan, Sovyetler Birliği'nin bir parçası olarak, kendi başına olmasa da bu organizasyonlarda yer aldı.
Ermenistan SSC'nin askeri kuvvetleri, genel olarak Sovyet Kara Kuvvetleri'nin Transkafkasya Askerî Bölgesi'ne tedarik ettiği 7. Muhafız Ordusu'ndan oluşuyordu. Ermenistan SSC'nin ordusu tam olarak şunlardan oluşuyordu:
Sovyet rejimi altındaki Ermenistan'da akaretlerin özel mülkiyeti, planlı ekonomi politikasına bağlı olarak yasaktı. 1920'lerin sonundan itibaren Ermenistan'daki özel mülkiyete ait çiftliklere devlet tarafından el konuldu ve bu çiftlikler kolektifleştirildi. Buna karşın bu kamulaştırma adımları, kırsal halkça çeşitli direnişlerle karşılandı. Aynı zamanda 1929-1936 yılları arasında Ermenistan'da devlet eliyle sanayileşme süreci başladı.
Ermenistan'daki ekonomik model de diğer Sovyet cumhuriyetlerindeki gibi sosyalist ekonomiye ve üretim araçlarının sosyalist mülkiyetine dayalıydı. Bu sosyalist mülkiyetin ise kamu mülkiyeti ve kolektif çiftlik mülkiyeti olarak iki çeşidi mevcuttu. Sosyalist modelin özel mülkiyet karşıtlığına karşın küçük çaplı zanaatkârların kendi işyerlerini açmalarına ise izin vardı. Ülkedeki ekonomik yaşam, devletin ekonomik planı tarafından belirlenmekte ve yönlendirilmekteydi.53
1935'e gelindiğinde Ermenistan'daki tarımsal hasıla, 1928'deki rakamdan %32 daha yüksekken endüstriyel hasıla ise 7 yılda 5,5 kat arttı. Buna karşın yapılan reformlar, geleneksel köy yaşantısını bozarken köyde yaşayan birçok hane kentlere göç etmek zorunda kaldı. Ülkedeki özel teşebbüs ise bu süre zarfıyla devlet eliyle fiilen sona erdirildi.54
Lazare İnceyan'ın Les années volées'si ve Armand Malumyan'ın Les fils du goulag'ı; gulaglarda hapsedilme ve gulagdan kaçış hakkında, Ermeni edebiyatında yer tutan iki hikâyedir. Bu iki hikâyeye benzer birçok "gurbet" hikâyesi, soykırımdan kaçanların yıllardır ulaşamadıkları aile bireylerini aramaları ve Sovyet Ermenistan'ına yerleşme kararlarını işler. Bazı Ermeni yazarlar ise 1949'daki Sovyet tehcirlerini Osmanlı İmparatorluğu'nun Tehcir Kanunu'na benzetir ve iki dönemi birbiriyle kıyaslar.55
Resim:Flag of the Armenian Soviet Socialist Republic (1920-1922).png| 1920 - 1922 Resim:Flag of the Armenian Soviet Socialist Republic (1922).svg| 1922 Resim:Flag of Transcaucasian SFSR.svg| Transkafkasya SFSC (1922 - 1936) Resim:Flag of Armenian SSR (1936-1940).svg| 1936 - 1940 Resim:Flag of Armenian SSR (1940-1952).svg| 1940 - 1952
Orijinal kaynak: ermenistan sovyet sosyalist cumhuriyeti. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
The full history of the Armenian republic is covered by Richard G. Hovannisian, Republic of Armenia. 4 vols. Berkeley: University of California Press, 1971-1996. ↩
Suny, Ronald Grigor. Looking Toward Ararat: Armenia in Modern History. Bloomington: Indiana University Press, 1993, p. 139. ↩
Hovannisian, Richard G. Republic of Armenia, vol. 4: Between Crescent and Sickle, Partition and Sovietization. Berkeley: University of California Press, 1996, pp. 405-07. ↩
Matossian. Impact of Soviet Policies, p. 80. ↩
Matossian. Impact of Soviet Policies, pp. 90-95, 147-151. ↩
Matossian. Impact of Soviet Policies, p. 150. ↩
Matossian. Impact of Soviet Policies, p. 194. ↩
Bauer-Manndorff, Elisabeth (1981). Armenia: Past and Present. New York: Armenian Prelacy, p. 178. ↩
Harutyunyan, Kliment. Hay zhoghovrdi masnaktsutyune Erkrord Hamashkharhayin Paterazmin (1939-1945 թթ.) [The Participation of the Armenian People in the Second World War, (1939-1945)] (Yerevan: Hrazdan, 2001). ↩
Khudaverdian, Konstantin. s.v. "Sovetakan Miutyan Hayrenakan Mets Paterazm, 1941-1945" [The Soviet Union's Great Patriotic War, 1941-1945]. Armenian Soviet Encyclopedia, vol. 10, pp. 542-547. ↩
Matossian. Impact of Soviet Policies, pp. 194-195. ↩
Corley, Felix. "The Armenian Church under the Soviet Regime, Part 1: The Leadership of Kevork ," Religion, State and Society 24 (1996): pp. 9-53. ↩
Dekmejian, R. Hrair, "The Armenian Diaspora," in The Armenian People From Ancient to Modern Times, pp. 416-417. ↩
Dekmejian. "The Armenian Diaspora", p. 416. ↩
Yousefian, Sevan, "The Postwar Repatriation Movement of Armenians to Soviet Armenia, 1945-1948," Unpublished Ph.D Dissertation, University of California, Los Angeles, 2011. ↩
Maike Lehmann, "A Different Kind of Brothers: Exclusion and Partial Integration after Repatriation to a Soviet ‘Homeland,’" Ab Imperio 3 (2012): pp. 171-211. ↩
On the transition from Stalin to Khrushchev as it affected Armenia, consult Amatuni Virabyan, Hayastane Stalinits minchev Khrushchev: Hasarakakan-kaghakakan kyanke 1945-1957 tt. [Armenia from Stalin to Khrushchev: Social-political life, 1945-57] (Yerevan: Gitutyun Publishing, 2001). ↩
Matossian. Impact of Soviet Policies, p. 201. ↩
Suny, Ronald Grigor (1983). Armenia in the Twentieth Century. Chico, CA: Scholars Press, pp. 72-73. ↩
Verluise, Pierre and Levon Chorbajian (1995). Armenia in Crisis: the 1988 Earthquake. Detroit: Wayne State University Press. ↩
Maike Lehmann, "Apricot Socialism: The National Past, the Soviet Project, and the Imagining of Community in Late Soviet Armenia," Slavic Review 1 (Spring 2015): pp. 9-31. ↩
On Karabakh, see ↩
See Thomas de Waal, Black Garden: Armenia and Azerbaijan through War and Peace, 2nd rev. ed. (New York: New York University Press, 2013); Ohannes Geukjian, Ethnicity, Nationalism and Conflict in the South Caucasus: Nagorno-Karabakh and the Legacy of Soviet Nationalities Policy (London: Routledge, 2016). ↩
Krikorian, Robert O and Joseph R. Masih. Armenia: At the Crossroads. Amsterdam: Harwood Academic Publishers, 1999, pp. 19-20. ↩
"1990 թվականի այս օրը խորհրդային բանակը մտավ Երևան " [The Soviet Army entered Yerevan on this day in May 1990]. Ilur.am. May 27, 2013. ↩
Маркедонов Сергей Самоопределение по ленинским принципам ↩
Martin, Terry (2001). The Affirmative Action Empire: Nations and Nationalism in the Soviet Union, 1923-1939 . New York: Cornell University, p. 23. . ↩
Panossian. The Armenians, pp. 288-89. ↩
Martin, The Affirmative Action Empire, pp. 10-13. ↩
Suny, "Soviet Armenia," pp. 356-57. ↩
Khrushchev, Nikita, Sergei Khrushchev (ed.) Memoirs of Nikita Khrushchev: Statesman, 1953-1964. Philadelphia: Pennsylvania State University Press, pp. 467-68. . ↩
Khrushchev. Memoirs of Nikita Khrushchev, p. 468. ↩
Matossian. Impact of Soviet Policies, pp. 99-116. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page